Deprem zararlarının erken tespiti

Su dağıtım şebekelerinin deprem performansının Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) ile değerlendirilmesi projesinde; su dağıtım şebekelerinin olası bir depremin yaratacağı kalıcı ve geçici yer deformasyonlarından nasıl etkileneceğinin incelenmesi ve meydana gelebilecek zararların önceden tahmin edilmesi amaçlanmıştır. Bu amaç doğrultusunda Denizli şehri su dağıtım şebekesi bir örnek olarak ele alınmıştır. Farklı deprem parametreleri ile boru hatlarında oluşan zararlar arasında değişik araştırmacılar tarafından geliştirilen metot ve ilişkiler incelenmiştir. Tüm bu metod ve ilişkiler Türkiye şartları açısından değerlendirilip geliştirmeler yapılacaktır. Ayrıca geliştirilen metotların diğer kullanıcılar için daha da faydalı olması açısından Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) altında çalışan yazılımlarda yapılacaktır. Bu proje çalışması ile hedeflenen sonuç; riskin belirlenmesi ve oluşacak zararlara karşı gerekli önlemlerin alınarak, iyileştirme çalışmalarının yapılmasıdır. Bu çalışmada elde edilecek sonuçlar kullanıcılara kapsamlı bir metod ve bir CBS analiz aracı sağlayacaktır.
Depremin gömülü boru hatları üzerine olan zararı, geçici yer deformasyonlarıyla (GYD) ya da kalıcı yer deformasyonlarıyla (KYD) olmaktadır (O' Rourke, 1998; Toprak, 2003). Bu proje çalışmasında GYD 'nin gömülü boru sistemleri üzerindeki etkileri ele alınmıştır. GYD deprem dalgalarının geçişi esnasında oluşan, zeminin dinamik tepkisi iken KYD deprem sonrasında zeminde oluşan ve geri dönmeyen son yer değiştirmelerdir. Geçmiş depremlerden elde edilen ilişkiler, Denizli şehrinde su dağıtım ve iletim şebekesinde GYD etkisiyle meydana gelebilecek boru hasarlarının tahmininde kullanılmıştır. Boru hat sistemleri geniş alana yayıldıkları ve konumsal değişimlerden etkilendiği için Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) ile analizi gerekmektedir (Toprak vd., 2004, Toprak, 2004). Bu proje çalışmasıyla CBS 'nin boru sistemlerinde oluşan zararların incelenmesinde, sistemin deprem performansının değerlendirilmesinde ve gelecekte olabilecek depremlerde oluşacak zararların tahmininde kullanışı gösterilmiştir. Bu çalışma kapsamında Denizli su şebekesinin veri girişi hızla tamamlanmaktadır. Şekil 1'de Mart 2004 tarihi itibariyle CBS veri tabanına aktarılan Denizli su şebekesinin durumu gösterilmektedir. Sistemdeki boruların hangi malzemeden yapıldığı, çapları ve türü (iletim,bağlantı, ana ve tali borular) kaydedilmektedir. İlave olarak su depoları ve yangın hidrantları da veri olarak girilmiştir. Projede, Denizli su iletim ve dağıtım sisteminde GYD etkisiyle oluşabilecek hasarları tespit etmek için normal faylar etkisiyle oluşabilecek 6.3 büyüklüğünde bir deprem gözönüne alınmıştır.
Proje çalışmasında, öncelikle deprem senaryoları ve deprem zararları ile ilgili Amerika Birleşik Devletleri'nde geliştirilmiş olan HAZUS Yöntemi (FEMA, 1997) göz önüne alınmıştır. Ayrıca boru sistemlerinde deprem zararlarının tahmini ile ilgili değişik araştırmacılar tarafından yapılmış çalışmalar araştırılmış, bu bağlamda Toprak, (199, O'Rourke ve Jeon, (1999), O'Rourke ve Jeon, (1999, 2000), vb., araştırmacıların yaptığı çalışmalar incelenmiştir. Örnek çalışma için Denizli Belediye'sinden su dağıtım şebekesini gösteren paftalar alınmış ve Denizli ilini gösteren bilgisayar ortamına aktarılmış altlık haritalar kullanılarak veri girişi yapılmıştır. Veri tabanı oluşturulurken ve yapılan analizlerde Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS)'ne ait yaygın programlardan olan, Arcview (ESRI, 1996), ARCGIS (ESRI, 2004) kullanılmıştır
_________________